Verveling

Datgene wat de mens het meest uit balans kan brengen is verveling: niet weten wat te doen, en zomaar wat doen of zoeken om te doen.

De Franse filosoof Blaise Pascal heeft dat scherp beschreven. Bij Pascal is verveling het zoeken van afleiding uit een eigenlijk verloren toestand.

"[Les hommes] ont un instinct secret qui les porte à chercher le divertissement et l'occupation au-dehors, qui vient du ressentiment de leurs misères continuelles. Et ils ont un autre instinct secret qui reste de la grandeur de notre première nature, qui leur fait connaître que le bonheur n'est en effet que dans le repos et non pas dans le tumulte, et de ces deux instincts contraires ils se forment en eux un projet confus que se cache à leur vue dans le fond de leur âme, qui les porte à tendre au repos par l'agitation, et à se figurer toujours que la satisfaction qu'ils n'ont point leur arrivera si, en surmontant quelques difficultés qu'ils envisagent, ils peuvant s'ouvrir par là la porte au repos." [Pensées, nr.126]

Vertaald:

"[De mensen] hebben een verborgen instinctieve drang, voortkomend uit het pijnlijke besef van hun permanente ongelukkigheid, om uiterlijke verstrooiing en bezigheden te zoeken. En ze hebben een andere verborgen instinctieve drang, een overblijfsel van de grootheid van hun eerste natuur, die hen doet beseffen dat in werkelijkheid alleen in de rust het geluk ligt, en niet in de drukte. En uit deze twee tegenstrijdige impulsen ontstaat in hen een verward programma, dat in het diepst van hun innerlijk voor hun eigen waarneming verborgen blijft en hen ertoe brengt door drukke activiteit naar rust te zoeken en zichzelf voortdurend wijs te maken dat de bevrediging, die ze niet hebben, zal komen als ze door wat problemen die ze voor zich zien te overwinnen, voor zichzelf de mogelijkheid openen rust te vinden." [Gedachten, nr.136]

(Pascal noemt de 'eerste natuur' van de mens met een beroep op een goed bestaan van de mens toen God de mens eerst gemaakt had, voordat de mens God en het paradijs verliet.)

En inderdaad, als we ons vervelen, zoeken we iets creatiefs om te doen, of iets onbetekenends als een spel, of zoeken we iets nieuws, liefst een stroom van nieuws zoals alleen de tv of radio maar kan geven. Pascal noemt de mens daarin "zo irreëel, dat de minste kleinigheid, zoals een biljart en een bal om te stoten, voldoende is om hem af te leiden".

Wat is het medicijn tegen deze verveling? Een doel zoeken om altijd creatief voor bezig te kunnen zijn? Meerdere doelen, als het eerste gaat vervelen? Kracht voor activiteit raakt een keer uitgeput. De krant lezen helpt even, maar vermoeit ook. Vluchten in irrealiteit met een roman/film, of met een spel? Daar kom je niet veel beter vandaan, eerder erger.

Misschien heeft de Duitse filosoof Martin Heidegger dit goed gezien toen hij de 'alledaagsheid' existentiaal beschreef. In 'Sein und Zeit' noemt hij daarvan achtereenvolgens deze drie: het gepraat, de nieuwsgierigheid, de ambiguïteit. Het gepraat is existentiaal ontworteld [Zijn en tijd, H.5B, §35, p.170], en er is sprake van een 'bodemloosheid' doordat het doorvertellen en napraten ontstaat: "Het gesprokene als zodanig verbreidt zich en neemt een autoritatief karakter aan" [H.5B, §35, p.168]. Daarna duidt Heidegger de nieuwsgierigheid als het ledige moment van de zorg, waardoor de omzichtigheid een zien wordt dat niet meer om verstaan gaat, maar louter om het zien. Dat zien blijft darom niet stilstaan, maar is 'rusteloos'. [H.5B, §36, p.172] Ten slotte noemt Heidegger de ambiguïteit waardoor het niet meer valt uit te maken wat wel en wat niet in een echt verstaan is ontsloten. "Alles ziet eruit alsof het echt is verstaan, echt is aangegrepen en echt is gesproken, en toch is het dat in de grond niet, of het ziet er niet zo uit en is het in de grond toch." [H.5B, §37, p.173]

Kortom, misschien is dit wel wat Heidegger echt bedoelde toen hij in 'Sein und Zeit' de zin van zijn beschreef:

• Sta stil bij de werkelijkheid. Ga bijvoorbeeld de natuur in; of: lees eens de Bijbel.
• Zoek niet een stroom van nieuws, maar laat iets eenvoudigs, iets wat je te lang over het hoofd hebt gezien, je treffen.
• Probeer even dat wat je ziet niet in woorden uit te drukken, er niet 'iets mee te doen', of 'te benutten voor ...': bedenk het wonder dat het is zoals het is, dat het bestaat.

Als je aan één aspect van de natuur, of aan één woord van God niet genoeg hebt, heb je aan alles niet genoeg.

Zo, en nu gooi ik alle woorden weg, en ga ik me verwonderen.