De bijbelse grenzen van seksualiteit

De afgelopen tijd las ik het boek "De seksuele revolutie" van Gabriele Kuby. Daarin is duidelijk dat het verleggen van grenzen in seksualiteit als een grondrecht wordt gepropageerd. Ik denk dat het daarom goed is om nog een keer te kijken wat God in de Bijbel zegt over seksualiteit.

Laten we bij het begin beginnen. God heeft door Mozes heel duidelijk aangegeven welke seksualiteit niet goed is in Leviticus 18 en 20. Daarin wordt opgenoemd:

• homoseksualiteit - Leviticus 18:22, 20:13
• bestialiteit - Leviticus 20:13
• incest - Leviticus 18:7-11, 18:15, 18:17, 20:11-12
• overspel - Leviticus 18:20, 20:10
• huwelijksbanden met naaste familie - Leviticus 18:12-14, 20:19-21
• geslachtsgemeenschap met je vrouw als ze ongesteld is - Leviticus 18:19, 20:18

Het gaat hier niet alleen om 'ontrouwe' homoseksualiteit, er wordt geen onderscheid gemaakt tussen een 'liefdevolle en trouwe homoseksuele relatie' en andere homoseksualiteit. Homoseksualiteit op zichzelf is tegen Gods wetten.

Zoals ik eerder al schreef, worden deze wetten met veel nadruk gegeven. Op de meeste ervan (huwelijksbanden met naaste familie uitgezonderd) staat de doodstraf. God zegt:

"Maar ú moet Mijn verordeningen en Mijn bepalingen in acht nemen. U mag geen enkele van die gruweldaden doen, de ingezetene van het land niet, en ook de vreemdeling niet die in uw midden verblijft. Want de mensen in dit land die er vóór u waren, hebben al die gruweldaden gedaan, zodat het land onrein geworden is. Laat het land u niet uitspuwen, omdat u het verontreinigt, zoals het het heidenvolk dat er vóór u was, uitgespuwd heeft. Want al wie ook maar één van al die gruweldaden doet, de personen die ze doen, moeten uit het midden van hun volk uitgeroeid worden. Daarom moet u Mijn voorschriften in acht nemen en geen van die gruwelijke gebruiken die vóór u gedaan zijn, navolgen, en u daardoor niet verontreinigen. Ik ben de HEERE, uw God." (Leviticus 18)

Door sommige theologen die homoseksualiteit goed willen praten, wordt gezegd dat deze wetten niet meer gelden. Ze voeren bijvoorbeeld als argument aan dat Abraham en Sara naaste familie van elkaar waren (Sara was de halfzus van Abraham). Toch is dat maar een halfslachtig argument. Aan het begin van de geschiedenis van de mensheid waren de regels anders - hoe zouden de kinderen van Adam en Eva anders kinderen hebben kunnen krijgen?

Een ander argument wat wordt genoemd is dat er ook polygamie voorkwam, terwijl we dat nu verafschuwen: Abraham, Jakob en ook meerdere koningen in Israël hadden meerdere vrouwen. Jezus heeft inderdaad duidelijk gemaakt dat polygamie niet Gods bedoeling is. Hoewel de koningen van Israël niet tegen een expliciet gebod van God handelden, was het niet zoals God vanaf het begin van de schepping voor ogen had. Ik denk dat iedere vrouw en man in de tijd van Lamech verbijsterd zal zijn geweest over dat Lamech (vijf generaties na Kaïn) twee vrouwen nam (Genesis 4). Hoe kun je een vrouw (en jezelf) meer vernederen dan door aan haar niet genoeg te hebben?

In alle dingen heeft Jezus Christus, Gods Zoon, het laatste Woord voor ons. Hij is immers de Waarheid zelf? Hij was bij God en heeft ons verklaard Wie God is: "Dit was het waarachtige licht, dat in de wereld komt en ieder mens verlicht" (Johannes 1). Jezus heeft de wetten van Mozes op dit punt verduidelijkt. Mozes stond bijvoorbeeld echtscheiding in zijn begeleidende wetten toe (Deuteronomium 24). Jezus gaf aan dat Mozes dit "vanwege de hardheid van uw hart" schreef. Vanaf het begin van de schepping is Gods bedoeling duidelijk:

"Vanaf het begin van de schepping heeft God hen mannelijk en vrouwelijk gemaakt. Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten; en die twee zullen tot één vlees zijn, zodat zij niet meer twee zijn, maar één vlees. Dus, wat God samengevoegd heeft, laat de mens dat niet scheiden." (Marcus 10:6-7)

Gelden de wetten over seksualiteit alleen voor Israël, of zijn ze ook voor ons, die later bij Gods volk zijn toegevoegd, van toepassing? Toen de heidenen tot het geloof kwamen werden hun niet alle wetten (zoals de wetten over de feestdagen, de voedselwetten, de wetten over ziekte) opgelegd, maar beperkten de apostelen zich tot de belangrijkste verschillen met de heidense praktijken van die tijd (Handelingen 15):

"Want het heeft de Heilige Geest en ons goedgedacht u verder geen last op te leggen dan deze noodzakelijke dingen: dat u zich onthoudt van afgodenoffers, van bloed, van het verstikte en van hoererij. Als u zich ver van deze dingen houdt, zult u juist handelen."

De apostelen geven dus aan dat de heidenen zich in het vervolg allereerst niet meer mogen bezighouden met iets wat aan de afgoden herinnert. Het 'verstikte' en het 'bloed' gaat over een basale regel voor het eten wat het respect voor het leven toont (het gebod om geen vlees te eten met bloed er nog in was al aan Noach gegeven). Het derde wat de apostelen noemen is ontucht of hoererij (het Griekse woord is 'porneia'). Dat is dus een verwijzing naar de wetten van Leviticus. Dus ja: deze wetten gelden nog voor ieder christen.

Sterker nog, ons wordt gewaarschuwd dat ook als we onze verkeerde seksuele begeerten navolgen, het Koninkrijk van God niet zullen beërven:

"Het is bekend wat de werken van het vlees zijn, namelijk overspel, hoererij, onreinheid, losbandigheid, afgoderij, toverij, vijandschappen, ruzie, afgunst, woede-uitbarstingen, egoïsme, onenigheid, afwijkingen in de leer, jaloersheid, moord, dronkenschap, zwelgpartijen, en dergelijke; waarvan ik u voorzeg, zoals ik ook al eerder gezegd heb, dat wie zulke dingen doen, het Koninkrijk van God niet zullen beërven." (Galaten 5)

En nogmaals:

"Dood dan uw leden die op de aarde zijn: ontucht, onreinheid, hartstocht, kwade begeerte, en de hebzucht, die afgoderij is. Door deze dingen komt de toorn van God over de ongehoorzamen." (Kolossenzen 3)

Het moet dus wel duidelijk zijn dat christenen zich ver moeten houden van onreinheid. Daaronder valt ook porno en alle manieren waarop de 'vrije' seksuele moraal tot ons komt, zoals bijvoorbeeld in films. Ook binnen het huwelijk moet seksualiteit niet ontsporen en niet op begeerte gericht raken in plaats van op elkaar. Door de 'vrijheid' die mensen vandaag aan seksualiteit willen geven wordt men tot een slaaf van begeerte en gaan we te gronde in de vernieling die vanaf het begin van de zondeval haar intrede deed.

Seksualiteit is een prachtige gave van God binnen het huwelijk. God maakt man en vrouw één en schept nieuw leven in de geborgenheid van het gezin. Laten we ons als christenen blijven verheugen in God en in de grenzen die Hij heeft aangegeven.

"Houd Mijn verordeningen en doe ze. Ik ben de HEERE, Die u heiligt." (Leviticus 20)

Tien geboden van deze crisis

De coronapandemie en de maatregelen van de overheid zorgen voor heel wat meningen over wat goed is en wat niet. Hoe kun je als christen in deze tijd het kompas van Gods Woord gebruiken? Hierbij een poging om de morele wet van de tien geboden toe te passen op de coronacrisis.

1. Ik ben Jehova, uw God, die u uit het land van dood en slavernij bevrijd heb. U zult geen andere goden voor Mij hebben. Laten we terugkeren tot Jehova, onze God, in plaats van te vertrouwen op onszelf, op wetenschap of op rijkdom. De coronapandemie maakt duidelijk dat we kwetsbaar en afhankelijk zijn. Ook moeten we de preventiemaatregelen wel naleven, maar ze niet verafgoden: we moeten er niet op vertrouwen dat de maatregelen ons zullen redden, maar op God alleen vertrouwen. Het vaccin zal ons niet redden buiten Gods wil.
2. U zult geen beeld maken van wat dan ook op aarde, in de zee, in de hemel of onder de aarde om u daarvoor te buigen. Vereer niemand en niets dan God, Jehova. Hij is Schepper van hemel en aarde. Alleen in Jezus, Zijn eniggeboren Zoon, zien wij het beeld van de Vader.
3. U zult de naam van Jehova, uw God, niet leeg gebruiken. We moeten niet te snel roepen dat God dit of dat wil in deze crisis. Als we Gods naam uitspreken, laten we dat doen bij dingen waar we zeker over zijn dat God dat wil. Zo niet, dan draagt ons ventileren van onze mening ertoe bij dat de verwarring en onzekerheid alleen maar groter wordt, en Gods naam gelasterd wordt. Laten we niet doen alsof we de toekomst precies weten, maar ons vertrouwen uitspreken in Gods goede hand. Laten we getuigen van dat we uitzien naar de komst van Jezus Christus om te oordelen.
4. Denk aan de zevende dag, dat u die heiligt. Laten we geen slaven van ons werk meer zijn, en van deze periode van lockdown en thuiswerken leren wat de echte prioriteiten zijn: God, ons gezin, het huisgezin van God, onze familie, onze vrienden.
5. Eer uw vader en uw moeder. Denk aan je ouders als ze oud en eenzaam zijn. Bezoek ze, en laat je niet weerhouden door angst voor ziekte (behalve als je ouders daar zelf grenzen in willen stellen). Haal ze desnoods in huis, zorg voor ze als ze ziek zijn. Het laatste wat je wilt is ze in de steek laten en eenzaam laten sterven of ouder laten worden. Een andere les gaat over gehoorzaamheid. Gehoorzaam de overheid en de oudsten in je gemeente, ook al ben je het niet met ze eens. Bid voor ze. Alleen Gods gebod gaat boven het gehoorzamen aan de overheid. Onderwerp je verder aan de overheid, want anders verstoor je de orde van God.
6. U zult niet doden. Allereerst, laten we tot inkeer komen over het verschrikkelijke onrecht dat er gebeurt aan ongeboren kinderen die vermoord worden in de moederschoot. Bij vaccins op basis van menselijke cellijnen die gekweekt zijn uit geaborteerde foetussen, vraag ik me af hoe je dat tegenover de Schepper van het leven kunt verantwoorden. God heeft meerdere malen benadrukt dat het leven heilig is. Daarnaast bevat dit gebod ook waarschuwingen voor je levensstijl. Wees niet roekeloos en breng je eigen leven en dat van anderen niet in gevaar door onvoorzichtig te zijn en je bijvoorbeeld niet aan quarantaine te houden als je corona hebt of je niet aan hygiëne te houden. Ten slotte, als de vaccinatie, het medische wondermiddel, onbekende risico's heeft, moeten we ons bezinnen of we het aandurven om daarmee gezonde mensen te vaccineren. Het doel (het uitroeien van het virus) heiligt niet alle middelen.
7. U zult geen overspel plegen. Laten we tot inkeer komen en terukeren naar de goede scheppingsorde van God wat betreft seksualiteit. Dat betekent dat seksualiteit iets is voor man en vrouw in de bescherming van het huwelijk. Laten we blijven getuigen over Gods geboden tegen homoseksualiteit en overspel en seksualiteit buiten het huwelijk. Laten we opstaan tegen pornografie, prostitutie en mensenhandel.
8. U zult niet stelen. Verrijk jezelf niet aan deze crisis, maar besef dat armen des te meer ondersteuning nodig hebben.
9. U zult geen vals getuigenis geven tegen uw naaste. Spreek geen beschuldigingen uit tegen de overheid, Bill Gates of anderen als je daarvoor geen betrouwbaar bewijs hebt. Als we geen twee betrouwbare getuigen hebben en toch stellig spreken over een boos opzet achter de pandemie of de maatregelen van de overheid, lasteren we en handelen we tegen Gods gebod. Valse beschuldigingen zorgen niet voor een duidelijk kompas in de crisis.
10. U zult niet begeren wat van uw naaste is. Rijkdom helpt ons vaak niet om bescheidener te worden en minder te begeren. We willen alleen maar meer: een groter huis, een hoger salaris, verder reizen, luxere hotels. We bekommeren ons weinig om het gebod van Jezus om alle overtollig bezit weg te geven aan de armen en Hem te volgen.

Gelukkig nieuwjaar!

Homoseksualiteit en identiteit

Vorig jaar publiceerden enkele Nederlandse christenen het een Nederlandse versie van de Nashville-verklaring, een document over seksualiteit en seksuele geaardheid beargumenteerd uit een christelijk perspectief. Over de bewoordingen waren niet alle christenen het eens.

Opvallend vond ik dat in de verklaring geen teksten uit de bijbel genoemd werden. Hoe denkt God nu echt over homoseksualiteit en transgenderisme?

• Bij de schepping staat er in de Bijbel dat God de vrouw maakte als "tegenover" voor de man: "Ook zei de HEERE God: Het is niet goed dat de mens alleen is; Ik zal een hulp voor hem maken als iemand tegenover hem." (Genesis 2:18)
• In de wetten die God tot Mozes heeft gesproken staat, naast verschillende andere seksuele zonden: "U mag niet slapen met een mannelijk persoon, zoals u met een vrouw slaapt. Dat is een gruwel." (Leviticus 18:22) Het gaat hier om de woorden van God, niet van Mozes (zoals in Deuteronomium Mozes wel iets over echtscheiding zegt). De inleiding op deze seksuele wetten is veelbetekenend, een herhaling met heel veel nadruk:

  "De HEERE sprak tot Mozes: Spreek tot de Israëlieten en zeg tegen hen: Ik ben de HEERE, uw God. U mag de gebruiken van het land Egypte, waarin u gewoond hebt, niet navolgen, en ook de gebruiken van het land Kanaän, waar Ik u naartoe breng, mag u niet navolgen. U mag niet in hun verordeningen gaan. Mijn bepalingen moet u houden en Mijn verordeningen moet u in acht nemen door daarnaar te wandelen. Ik ben de HEERE, uw God. Mijn verordeningen en Mijn bepalingen moet u in acht nemen. De mens die ze houdt, zal erdoor leven. Ik ben de HEERE."

  Ook het slot van het hoofdstuk laat geen ruimte voor dubbele interpretatie:

  "U mag uzelf niet verontreinigen met al die dingen, want de heidenvolken die Ik vóór u uit ga verdrijven, hebben zich met al die dingen verontreinigd, zodat het land onrein geworden is. Ik zal het zijn ongerechtigheid vergelden, zodat het land zijn bewoners zal uitspuwen. Maar ú moet Mijn verordeningen en Mijn bepalingen in acht nemen. U mag geen enkele van die gruweldaden doen, de ingezetene van het land niet, en ook de vreemdeling niet die in uw midden verblijft. (...) Ik ben de HEERE, uw God."

• Als Jezus gevraagd wordt naar Zijn mening over scheiding, zegt Hij:

  "Vanaf het begin van de schepping heeft God hen mannelijk en vrouwelijk gemaakt. Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten; en die twee zullen tot één vlees zijn, zodat zij niet meer twee zijn, maar één vlees. Dus, wat God samengevoegd heeft, laat de mens dat niet scheiden." (Marcus 10:6-7)

• Paulus, een van de apostelen van Christus, schrijft over homoseksualiteit in Rome: "Daarom heeft God hen overgegeven aan schandelijke hartstochten, want ook hun vrouwen hebben de natuurlijke omgang vervangen door de tegennatuurlijke. En evenzo hebben ook de mannen de natuurlijke omgang met de vrouw opgegeven, en zijn in wellust voor elkaar ontbrand: mannen doen schandelijke dingen met mannen en ontvangen het gepaste loon voor hun dwaling in zichzelf." (brief aan de gemeente van Rome, hoofdstuk 1)
  

Kortom, God heeft de mens man en vrouw gemaakt en daar een huwelijk voor ingesteld. Na de zonde is de schepping door duisternis en pijn bedekt, ook op seksueel gebied. Een voorbeeld van deze pijn is denk ik transgenderisme. Overspel en homoseksuele relaties benoemt God als verkeerde wegen van de mens die we niet mogen inslaan.

Wat me verder opviel aan de Nashville-verklaring is dat het op z'n minst onhandig verwoord is, of misschien gewoon onjuist, op het punt van "identiteit" en "verlangens". Als je kijkt naar goede of verkeerde daden kun je iets zeggen over gevoelens, verlangens, willen en het doen zelf. Jezus heeft over Gods wet uitgelegd dat haat hetzelfde is als iemand doden, of naar een vrouw kijken in begeerte hetzelfde is als overspel. Dus het willen en het doen is dezelfde zonde. Maar valt gevoel in dezelfde categorie?

Ik denk van niet. We kunnen dit zien aan de verzoeking van Jezus in de woestijn. Na veertig dagen vasten heeft Jezus heel veel honger. De duivel zegt dan tegen Hem dat Hij, als Hij Gods Zoon is, van de stenen maar brood moet maken om te kunnen eten. Wat denk je, zou Jezus niet verlangd hebben naar brood? Voor God is het niet moeilijk om van stenen brood te maken, dus voor Jezus lag het binnen handbereik. Dus ja: gevoel en verlangens had Jezus. Zo niet, dan was de verzoeking geen verzoeking; want als je geen gevoel en verlangens hebt is het niet moeilijk om iets te weigeren. Jezus, Gods Zoon, was zonder zonde, maar vol gevoel en verlangen zoals wij.

Dus er ligt een duidelijke scheidslijn tussen "identiteit" en "gevoel" (dat zijn dingen die je bent, niet wat je doet) en "willen" en "doen" (dat zijn dingen die je beslist of waar je aan toegeeft). Het woord "verlangen" is een beetje ambigu want je kunt het voor beiden gebruiken, iets wat je bent of iets wat je doet. Homoseksueel gevoel of seksuele identiteit is dus geen zonde. Wat wel geldt is dat deze gevoelens en verlangens geen goede verlangens zijn, maar gevoelens en verlangens die pijnlijk tegen het goede ingaan en waartegen dus altijd gestreden moet worden. Het zijn begeerten die niet 'bevrucht' mogen worden, zoals de apostel Jakobus schrijft:

"Laat niemand zeggen, als hij verzocht wordt: Ik word door God verzocht. God immers kan niet verzocht worden met het kwade en Hijzelf verzoekt niemand. Maar ieder mens wordt verzocht, als hij door zijn eigen begeerte wordt meegesleurd en verlokt. Daarna, wanneer de begeerte bevrucht is, baart ze zonde, en wanneer de zonde volgroeid is, baart ze de dood." (Jakobus 1)

Waar ik wel wat in meevoel in het naschrift van de Nashville-verklaring is om het niet te nadrukkelijk te hebben over "homoseksuele identiteit", alsof homoseksuele gevoelens heel je identiteit bepalen. Ze bepalen er een deel van, maar zijn niet het belangrijkste gedeelte ervan, want dat is onze verhouding tot Christus. Onze identiteit ligt in Gods Zoon, onze Verlosser, die met heel Zijn hart, heel Zijn gevoel, heel Zijn verstand en al Zijn kracht God liefhad, en Zijn naaste als Zichzelf, en ons oproept om hetzelfde te doen. Dan leven we vol vreugde.

Evolutie of schepping

De wereldbeschouwing van het christendom wordt soms maar nauwelijks geaccepteerd. Daarom hier een vergelijking tussen de waarheid van het christendom en de theorieën van de evolutionist, die namelijk ook niet mis zijn. Ik bedoel dit overigens niet ter verdediging van christelijke standpunten (alsof die even slecht zouden zijn als de standpunten van het evolutionisme), maar om te laten zien dat het christelijke standpunt veel beter is dan het standpunt wat uit de evolutietheorie komt. Hopelijk heb ik de evolutietheorie consistent toegepast.

1. Doel

Het christelijke geloof: De natuur is gemaakt door God en gemaakt om goed te zijn.
Het evolutionisme: De natuur heeft geen hoger doel. Geen enkele wereldbeschouwing voegt daarom iets wezenlijks toe.

2. Man en vrouw

Het christelijke geloof: Man en vrouw zijn twee verschillende scheppingen van God. De vrouw is gemaakt om de man aan te vullen.
Het evolutionisme: Man en vrouw zijn twee rollen in de voortplanting, allebei in een aspect daarvan gespecialiseerd. Een vrouw is door de evolutie ervoor bedoeld om kinderen te baren.

3. Homoseksualiteit

Het christelijke geloof: Homoseksualiteit is een gevolg van het kwaad van de zondeval van de mens, het is niet Gods oorspronkelijke bedoeling.
Het evolutionisme: Homoseksualiteit is een variant die niet binnen het normale evolutiepatroon past. Voor de evolutie is ze schadelijk.

4. Ethiek

Het christelijke geloof: We moeten handelen volgens het principe dat we God liefhebben boven alles en onze medemens als onszelf.
Het evolutionisme: We hoeven nergens naar te handelen.

5. Doodstraf

Het christelijke geloof: We mogen elkaar niet doden. Echter, de wetten van God aan Israël bevatten ook de doodstraf door de overheid.
Het evolutionisme: Elkaar doden kan goed zijn als de beste overblijft.

6. Menselijk lijden

Het christelijke geloof: Het lijden van mensen is wezenlijk, en een gevolg van de zondeval, bedoeld om mensen terug te brengen tot God.
Het evolutionisme: Lijden is niet wezenlijk en heeft geen nut. Het is gewoon een natuurlijk proces zonder enige diepere betekenis.

7. Rechtvaardigheid

Het christelijke geloof: God is rechtvaardig en zal het kwade straffen.
Het evolutionisme: Er is geen rechtvaardigheid, tenzij dat toevallig is ontstaan door natuurlijke processen van zelfbehoud.

8. Vriendschap en liefde

Het christelijke geloof: Echte vriendschap en liefde is iets wezenlijks.
Het evolutionisme: Elke vriendschap en liefde is maar een natuurlijk proces, zonder diepere betekenis.

Volgens mij spreken de christelijke standpunten van veel meer liefde voor elkaar en voor de natuur dan de evolutionistische. (Maar ja, voor evolutionisme is liefde maar een kale emotie.) En volgens mij doen de christelijke standpunten veel meer recht aan de betekenissen van dit leven dan de evolutionistische. (Maar ja, voor evolutionisme bestaat er geen vaste betekenis.) De christen weet méér door de openbaring van God door Zijn Evangelie van Christus, anders was godsdienst in haar aard even leeg als evolutionisme. En daarom is er niet alleen kennis van God maar ook hoop op verlossing en terugkeer tot God die ons heeft gemaakt:

"Wij weten immers dat, wanneer ons aardse huis, deze tent, afgebroken wordt, wij een gebouw van God hebben, een huis niet met handen gemaakt, maar eeuwig in de hemelen. (...) Hij nu Die ons hiervoor heeft toegerust, is God, Die ons ook het onderpand van de Geest gegeven heeft." (tweede brief van de apostel Paulus aan de gemeente van Korinthe, 5:1-5).

Wat is de mens?

Bij wijsgerige antropologie (mensleer) is de vraag altijd: als we een bepaalde beschrijving van de mens hebben gebaseerd op zijn functioneringen en gevoel, hoe realistisch zijn die onderscheidingen dan? Is seksualiteit een 'drift' of slechts het aangetrokken zijn tot bepaalde handelingen, of tot een bepaald object? Is aangetrokken zijn tot bijvoorbeeld de handelingen van het verstand, het denken, dus filosofie, ook een 'drift'?

Psychoanalytici lijken in ieder geval de neiging te hebben over klasses van handelingen waartoe de mens zich aangetrokken of afgestoten kan voelen te abstraheren en voor die aangetrokkenheid of afstoting één term te verzinnen, bijvoorbeeld 'de drift' of 'de walging'. Dat lijkt samen te gaan met een naturalistisch ideaal: het is shockerend maar terecht om de mens zonder iets te verliezen te reduceren tot maar een of twee factoren. (De mens beschrijven in twee factoren is altijd mogelijk door abstractie. Maar de vraag is: is er sprake van abstractie (die dingen weglaat) of van realiteit (er is niets meer).) Het is de vraag of dat waar is: ik reken het degraderen van de mens in zijn natuur in ieder geval niet als verdienste, omdat ik geloof dat de mens een kunstwerk van God is.

De psychoanalytiek kunnen we beter opvatten als een existentiële beschrijving van de menselijke conditie (dus wijsgerige antropologie!) dan als wetenschap. Dit argumenteert ook Paul Moyaert, hoogleraar wijsgerige antropologie aan de universiteit van Leuven. De psychoanalytiek is, tot haar nadeel, soms juist als empirische theorie opgevat: bij de psychogenese: de beschrijving van het ontstaan van psychische ziektes, en bij de ontwikkelingspsychologie: de beschrijving van de ontwikkeling van de mens in stadia, waarbij de volwassen mens de norm is waar ieder mens 'van natuur' naar moet ontwikkelen. De psychoanalytiek van Freud leert ons als existentiële beschrijving het volgende:

• Over genot: de mens is een spanningsveld van krachten, en genot is als de spanning daarvan afgevoerd kan worden;
• Over symbolen: de mens is in staat met symbolen dingen samen te binden (letterlijke betekenis van symboliseren), tegen uiteenwerpende (letterlijk 'diabolische') gebeurtenissen die de mens isoleren;
• Over o.a. seksualiteit: seksualiteit (wat m.i. ook op sommige andere verhoudingen van de mens toegepast zou kunnen worden) is ontologisch verwarrend, omdat lust en het goede niet samenvallen; omdat er geen voorgegeven object is waartoe het van natuur beperkt is; omdat de seksuele identiteit (man- of vrouw-zijn) al existentiële vragen kan oproepen; omdat de seksuele verhouding zich niet duidelijk laat afbakenen (waar begint en waar eindigt het?); omdat er een aantrekkingskracht is van het verbodene;
• Over identiteit: dat een mens nooit te reduceren is tot de gemeenschap.

Deze constateringen van Freud spreken me erg aan. De manier waarop ik de voorgaande dingen heb beschreven is niet per se gebonden aan het mensbeeld van Freud (die het heeft over de 'seksuele driften' als veelbepalende factor in de mens).

Wat mij het diepste treft in de menselijke conditie is het verval, de mogelijkheid van het morele kwaad dat de dieren overtreft. Ik geloof dat wat de apostel Paulus in de Romeinenbrief (hoofdstuk 1) schrijft op alle mensen (ook gelovige, als ze hun eigen wereld op sommige momenten wel best vinden) van toepassing is: "Omdat ze het beneden hun waardigheid achtten God te erkennen, heeft God hen overgeleverd aan hun eigen onbetrouwbaarheid en doen ze wat verwerpelijk is."